
Όποιος σας πει "εγώ ποτέ δεν χρησιμοποιώ χάρτη ή gps", τρία τινά συμβαίνουν, ή απλώς πάει βόλτα συνεχώς σε 2-3 μέρη που ξέρει, ή ακολουθεί παθητικά κάποιους άλλους, ή κάτι του συμβαίνει.
Ακόμη και αν δεν έχετε χάρτη μαζί σας (κακώς), σίγουρα μελετήσατε κάποιον χάρτη πριν ξεκινήσετε.
Κάθε χρήστης διαχειρίζεται τον χάρτη ανάλογα το είδος της δραστηριότητας.
Ο ναυτικός, για παράδειγμα, μπορεί να φυλάει τους χάρτες σε ρολά, για να μην τσαλακώνουν, και να τους βάζει μέσα σε κάποιο σεντούκι για να προστατεύονται, μετά τους απλώνει πάνω σε ένα τραπέζι και τους μελετά με την ησυχία του. Ο ορειβάτης από την άλλη, έχει τον χάρτη κάπου μαζεμένο, για να μη πιάνει χώρο, μια τον διπλώνει και μια τον ξεδιπλώνει, μπορεί να ρίξει και καμμιά λίγδα επάνω κατα λάθος, μια τον χώνει βιαστικά στην τσέπη και μια τον φυλάσει ευλαβικά σε ειδική θήκη, μια του τον κάνει τραπεζομάντηλο ο άνεμος και μια προσπαθεί να τον δει σκυφτός κάτω από κάποιο δέντρο για να μη βραχεί. Μερικές φορές ο ορειβάτης μας, διαπιστώνει έντρομος οτι ακριβώς επάνω στο σημείο που θέλει να δει μια λεπτομέρεια, το βράδυ εκεί που χάθηκε και νυχτώθηκε, ο χάρτης έχει αποκτήσει μια ωραιότατη φθορά όπου δεν φαίνεται τίποτα.
Η για πρώτη φορά επαφή με χάρτη, στο πεδίο, είναι συνήθως τραυματική.
Τον ανοίγεις, τον απλώνεις, τον πατάς κάτω με τα δύο χέρια να μη τον ξαναδιπλώνει ο κακομαθημένος ο αέρας, και χωρίς διαθέσιμα χέρια πλέον μένεις ακίνητος να κοιτάς αυτή τη θάλασσα στοιχείων που δεν βγάζει νόημα. "Και τώρα που είμαι;"
Στον χάρτη λοιπόν, το πρώτο πράγμα που κοιτάμε είναι η κλίμακα. Δηλαδή, μια ευθύγραμμη απόσταση στο χαρτί πόσο αναλογία έχει με την ίδια απόσταση στην πραγματικότητα. Έτσι σε ένα χάρτη με κλίμακα 1:25.000, 1εκ αντιστοιχεί σε 25.000εκ στο έδαφος, δηλαδή αντιστοιχεί με 250 μέτρα (μ).
Το δεύτερο πράγμα που κοιτάμε, εμείς εδώ του βουνού και του λόγγου, είναι αν έχει ισοϋψείς καμπύλες. Για αυτές θα μιλήσουμε αργότερα.
Το τρίτο πράγμα που κοιτάμε είναι η αξιοπιστία του. Δηλαδή, βρίσκουμε ένα σημείο που ήδη γνωρίζουμε και ελέγχουμε το πως το αποτυπώνει, και με τι ποιότητα πληροφορίας.
Αλλά ας πούμε κάποια ακόμη πράγματα που θα μας χρειαστούν:
Οι μοίρες του κύκλου. Οι μοίρες με τις οποίες μετράμε γωνίες. Δηλαδή πόσο δεξιά να στρίψω το κεφάλι μου; Αν μου πείτε "στρίψτο 10 μέτρα", δεν βγαίνει νόημα. Αλλά αν μου πείτε "στρίψτο 10 μικρές γωνίες μεγέθους μιας μοίρας" θα καταλάβω.
Τι είναι ο Βορράς;
Ο Βορράς είναι η κατεύθυνση προς την οποία βρίσκεται το πάνω μέρος από το τόπι της γης. Για την ακρίβεια, αν σουβλίσουμε έτσι όπως περιστρέφεται αυτό το τόπι, την μπάλα να πούμε, τότε εκείνο το σημείο ψηλά γύρω από το οποίο περιστρέφεται η γη και όπου θα βγεί αυτή η σούβλα (ή ο "άξονας") λέγεται Βορράς, και το κάτω σημείο λέγεται Νότος.
Τι μας χρειάζονται αυτά; Αυτά μας χρειάζονται για να έχουμε μια κοινή συνεννόηση, ή αν θέλετε, κάποια κοινά αποδεκτά σημεία από τα οποία όλοι να ξεκινάμε τις διάφορες μετρήσεις, αντί ο καθένας να μετράει ξεκινώντας από κάτι άλλο και να μη μπορούμε να συνεννοηθούμε μεταξύ μας.
Όπως κοιτάμε, λοιπόν, προς τον Βορρά, κάθετα 90 μοίρες δεξιά μας είναι η Ανατολή, να άλλο ένα σημείο. Ανατολή το λέμε γιατί κάπου από εκεί ανατέλει ο ήλιος. Ενώ 90 μοίρες αριστερά μας το λέμε Δύση γιατί... εντάξει το ξέρω ότι το ξέρετε, πάμε παρακάτω.
Στο δημοτικό λοιπόν μάθαμε, αν είχαμε καλή δασκάλα, οτι προς τα εκεί που τα δέντρα έχουν στον κορμό περισσότερη κολλημένη πρασινάδα και άλλα τέτοια πράγματα, προς τα εκεί είναι και ο βορράς.
Ο βορράς, την ημέρα, βρίσκεται ως εξής.
Παλουκώνουμε ένα παλούκι στο χώμα σε όσο πιο επίπεδη και οριζόντια επιφάνεια μπορούμε, και σημειώνουμε στο έδαφος την κορυφή από τη σκιά του. Το μυστικό εδώ είναι να μην κουνήσουμε το ραβδί, καθόλου, στη διάρκεια όλης της διαδικασίας.
Τότε, αν χαράξουμε μια άλλη ευθεία στο έδαφος κάθετη στην προηγούμενη (90 μοίρες!), με την οποία να σχηματίζει σταυρό, αυτή η δεύτερη ευθεία δείχνει με ακρίβεια την κατεύθυνση Βορρά-Νότο. Ποιός είναι όμως ο Βορράς από τις δύο κατευθύνσεις; Ο Βορράς, αν είμαστε στο βόρειο ημισφαίριο (είμαστε), είναι προς την κατεύθυνση εκείνη, από τις δύο της ευθείας, προς την οποία πέφτει η σκιά από το ραβδί. Άρα τώρα αν σταθούμε πάνω στον σταυρό, κοιτώντας προς τον Βορρά ξέρουμε με ακρίβεια και που είναι ο Νότος, είναι δηλ η άκρη του σταυρού πίσω από την πλάτη μας. Ενώ η Ανατολή είναι στο σκέλος του σταυρού στα δεξιά μας, και η Δύση στο σκέλος αριστερά μας. Τα αποτελέσματα αυτής της εύρεσης θα είναι αρκετά ακριβή για τις δικές μας, τις πεζοπορικές και ορειβατικές ανάγκες.
Άλλο ένα πρόβλημα είναι αν δεν φαίνεται ο ήλιος λόγω νέφωσης.
Τουλάχιστον αν η νέφωση δεν είναι πολύ βαριά, από το περίπου φως μπορούμε να καταλάβουμε που βρίσκεται ο ήλιος. Ο ήλιος, λοιπόν, στο βόρειο ημισφαίριο τρέχει κατα μήκος του νότιου μισού του ουρανού, και οι σκιές δείχνουν κάπου προς το βορρά, άρα ο Βορράς είναι αντίθετα από τον ήλιο. Τώρα λοιπόν γύρνα την πλάτη σου στον ήλιο και κοίταξε το ρολόι σου, αν η ώρα είναι κάπου πριν το μεσημέρι ο Βορράς είναι κάπου δεξιότερα από εκεί που κοιτάς, αν η ώρα είναι κάπου μετά το μεσημέρι ο Βορράς είναι κάπου αριστερότερα.
Όσον αφορά τη χρήση ρολογιού και ήλιου, υπάρχει μια ακριβής μέθοδος να βρούμε τον Βορρά, καλή και άμεση, αλλά με τις αλλαγές της "θερινής ώρας" μπορεί να μπερδευτούμε.
Aπό την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου μέχρι την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου τα ρολόγια μας, στην Ευρώπη, είναι 1 ώρα μπροστά από την πραγματική ώρα (τη διαφορά αυτή την ονομάζουμε "θερινή" ώρα), δηλ αν το καλοκαίρι το ρολόι δείχνει ας πούμε 10:00 το πρωί, η πραγματική ώρα είναι 9:00. Aπό την τελευταία Κυριακή του Οκτωβρίου μέχρι την τελευταία Κυριακή του Μαρτίου τα ρολόγια μας δείχνουν την πραγματική ώρα.
- Κράτα οριζόντιο ένα ρολόι που έχει δείκτες, ή το αντίστοιχο με δείκτες που με επιλογή εμφανίζουν πολλά κινητά, ρύθμισε το στην πραγματική ώρα αν χρειάζεται, και στρίψε όλο το ρολόι ώστε ο δείκτης των ωρών να σημαδεύει τον ήλιο. Το ρολόι να είναι πάντα οριζόντιο.
- Μην ξεχάσεις να ρυθμίσεις πάλι την ώρα αν την "πείραξες".
Αν δεν έχεις ρολόι με δείκτες, άλλά ξέρεις τι ώρα είναι:
- Χάραξε έναν κύκλο με ακτίνα αυτή τη γραμμή, και κέντρο την άκρη της γραμμής που είναι αντίθετα από τον ήλιο.
Ο βορράς τη νύχτα, στο ΒΟΡΕΙΟ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΟ, βρίσκεται από τον Πολικό αστέρα.
Ή με συνδιασμό της θέσης άλλων αστεριών και κάποια ενημερωτικά χαρτιά που πρέπει να έχουμε μαζί μας. Αλλά ας μείνουμε στον Πολικό Αστέρα σαν βοήθημα, αφού δεν κουβαλάμε τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Που είναι όμως ο Πολικός Αστέρας;
Τον βρίσκουμε από τους αστερισμούς είτε της Μικρής Άρκτου είτε της Μεγάλης Άρκτου.
Η Μεγάλη Άρκτος, από την άλλη, δεν φαίνεται πάντα στον ουρανό. Η Μεγάλη Άρκτος λοιπόν, θυμίζει ένα μεγάλο κατσαρόλι. Προσοχή τώρα. Αν με τη φαντασία μας προεκτείνουμε το μήκος της πλευράς του κατσαρολιού που είναι απέναντι από το "χερούλι", κατά 4 με 5 φορές, θα βρούμε τον Πολικό Αστέρα.
Προσοχή. Η πυξίδα δεν πρέπει να φυλάσσεται μαζί με πιστωτικές κάρτες, φλασάκια, ηλεκτρονικές συσκευές. Μπορεί να χαλάσει μόνο η πυξίδα, ή και όλα τα παραπάνω.
Και τι μας νοιάζει εμάς αυτός ο Μαγνητικός Βορράς.
Μας νοιάζει γιατί είναι κάπου εκεί κοντά με τον Βορρά (ή Γεωγραφικό Βορρά, αλλιώς λεγόμενο, ή και Πραγματικό Βορρά) και η διαφορά που έχουν είναι σχετικά μικρή και έτσι είτε Μαγνητικό Βορρά κοιτάμε είτε Γεωγραφικό κοιτάμε, για κοντινές αποστάσεις είναι το ίδιο. Αν θέλαμε, βέβαια, να στείλουμε έναν πύραυλο κάπου, με ακρίβεια, αυτές οι διαφορές των Βορράδων θα είχαν σημασία. Επίσης, ο Μαγνητικός Βορράς αλλάζει θέση, και θεωρητικά, πρέπει να υπολογίζουμε αυτή την εκάστοτε διαφορά από τον Γεωγραφικό Βορρά, αλλά ευτυχώς στο βουνό, και στις πεζοπορικές δραστηριότητες γενικότερα, αυτές οι διαφορές δεν μας ενδιαφέρουν γιατί είναι μικρές για τα δικά μας ζητούμενα.
Υπάρχουν και app πυξίδας για κινητά, αν σας ενδιαφέρει δείτε εδώ.
Αυτά περί διαφορών στη θεωρία, εκτός και ψάχνουμε με χάρτη θησαυρού για το πυθάρι που έθαψε ο προπάπος ο πειρατής πριν 200 χρόνια, άρα μετά τόσο καιρό θα είχαν νόημα οι συνολικές αποκλίσεις του Μαγνητικού Βορρά για ένα τόσο περιορισμένο σημείο. Τότε όμως, έτσι και αλλιώς, θα ψάχναμε με "πολικές συντεταγμένες από σημεία ελέγχου", ή κάπως έτσι δουλεύουν αυτού του είδους τα σχεδιαγράμματα που θέλουν να δείξουν κάτι, τις οποίες θα δούμε παρακάτω γιατί μας ενδιαφέρουν σε κάποια άλλα θέματα.
Μας χρειάζονται να ξέρουμε τι είναι, γιατί είμεθα ορειβάται, ορειβάται λέγω. Τι είναι λοιπόν;
Οι πολικές συντεταγμένες λοιπόν είναι οταν καθορίζουμε ένα σημείο σε σχέση με κάποιο άλλο, δίνοντας κατεύθυνση και απόσταση. "Και διαφορά ύψους", είναι το πλήρες, αλλά αυτό το στοιχείο σπάνια μας ενδιαφέρει στις πολικές συντεταγμένες στην πεζοπορία, ακόμη και στο βουνό παρόλο που έχουμε πάντα να κάνουμε με διαφορές υψών. Έτσι, μιλώντας με πολικές συντεταγμένες στην απλή τους μορφή, δηλ κατεύθυνση και απόσταση, θα πούμε, "κοιτώντας από την Καραβόλα, το Όρνιο της Πάρνηθας είναι 100 μοίρες δεξιά από το Βορρά (κατεύθυνση) στο 1χλμ (απόσταση)", ή, "κοιτώντας από την Καραβόλα, το Όρνιο της Πάρνηθας είναι 30 μοίρες αριστερά από το Μπάφι (κατεύθυνση) στο 1χλμ από την Καραβόλα (απόσταση)".
Επίσης πολικές συντεταγμένες, στην ουσία στη δική μας πράξη, είναι οποιεσδήποτε οδηγίες δίνουν κατεύθυνση και απόσταση. Πχ "ακολουθήστε το μονοπάτι προς τα κάτω (κατεύθυνση), και στα 200 βήματα (απόσταση) θα δείτε τη διακλάδωση με το άλλο".
Άλλο παράδειγμα. ("χρχρ" στο walkie talkie) "έλα Δημήτρη, από εκεί στη δεξαμενή όπως ανεβαίνετε τώρα, στρίψτε αριστερά (κατεύθυνση), προχωρήστε για 10 λεπτά (απόσταση δοσμένη σε χρόνο), και θα δείτε τη σπηλιά του Ιθακήσιου, σας περιμένουμε".
Τώρα θα μου πεις, για χάρτες κάτσαμε να διαβάσουμε, και για χάρτες δεν λέμε. Λέμε, και δεν το έχεις καταλάβει. Μετά το τρίψιμο και το μαρσάρισμα με όλες αυτές τις γνώσεις, τώρα είμαστε έτοιμοι να πάμε και στο ψητό του θέματος.
Προσωπικά, κάνω το εξής. Την πρώτη φορά ξεκολλώ το εξώφυλο, που είναι από χαρτόνι και ανθεκτικό, και το αφήνω στη θέση φύλαξης με τον χάρτη μέσα σε αυτό. Όποτε θέλω τον χάρτη, τον τραβάω έξω χωρίς το εξώφυλο. Μετά τη χρήση τον συρταρώνω πάλι στο εξώφυλο που έχει μείνει μόνιμα στη θέση φύλαξης. Με αυτόν τον τρόπο δεν μαγκώνει στο βάλε-βγάλε, και ταυτόχρονα, είναι πάντα προστατευμένος.
Κάτι ακόμη.
Στο βουνό ο χάρτης πρέπει να είναι σχετικά αδιάβροχος. Είναι οι συνθήκες που το υπαγορεύουν. Πλέον όλοι οι αξιοπρεπείς ορειβατικοί χάρτες είναι από σχετικά αδιάβροχο χαρτί. Παλαιότερα, τους καλούς, τους έφτιαχναν από μετάξι, ή στη φτηνή εκδοχή απλά τους έβαζαν μέσα σε κερωμένη θήκη, και αργότερα σε νάυλον διάφανη. Αναφέροντας το νάυλον, υπόψη, το να ντύσεις τον χάρτη με διάφανο αυτοκόλλητο θα είναι ότι χειρότερο μπορείς να κάνεις για αυτό σου το πολύτιμο εργαλείο.
Και κάτι ακόμη. Το βράδυ διαβάζουμε τον χάρτη με κόκκινο φως. Για αυτό (ένας από τους λόγους) πολλοί φακοί για ύπαιθρο έχουν και τέτοια επιλογή. Στην ανάγκη, βάζουμε μπροστά ένα λεπτό ύφασμα, ή τα δάχτυλά μας. Ο λόγος είναι οτι το δυνατό λευκό φως, όταν αντανακλά τη νύχτα σε μια επιφάνεια τόσο κοντά στο πρόσωπο μας, καταστρέφει προσωρινά τη "νυχτερινή όραση", και χρειάζονται περίπου 15 έως 30 λεπτά για να αποκατασταθεί πάλι.
Πάντως, υπόψη, οποιοδήποτε φως εκτός από το λευκό τη νύχτα, κρύβει οτιδήποτε είναι τυπωμένο ή γραμμένο σε ίδιο, ή περίπου ίδιο, με το φως χρώμα. Προσωπικά, χωρίς να θεωρώ οτι αυτό είναι το τέλειο, διαβάζω το χάρτη με λευκό φως που έχω κατεβάσει την ένταση του με διάφορους τρόπους. Όμως χρησιμοποιώ το κόκκινο όταν στεκόμαστε στο μονοπάτι για να μιλήσουμε, ή σε δουλειές στη διανυκτέρευση, ή μέσα στη σκηνή.
Μια και είπαμε για το χρώμα και την ένταση στο φως που διαβάζουμε τη νύχτα, να πούμε πως καλύτερα διαβάζεται (με οποιοδήποτε χρώμα στο φως) ότι είναι τυπωμένο μαύρο, ή σημειώσεις που έγιναν με μαύρο.
Στον χάρτη, είπαμε στην αρχή, οτι το πρώτο που κοιτάμε είναι η κλίμακα.
Η κλίμακα 1:25.000 θεωρείται η καλύτερη για τα σπορ εδάφους.
Η κλίμακα 1:50.000 είναι επίσης καλή, ανάλογα την περίπτωση.
Ενώ σε κλίμακες από 1:100.000 και μετά, οι χάρτες βοηθούν μόνο σε ιπτάμενα ή μηχανοκίνητα μέσα, ή στη θάλασσα, ή σαν "επιτελικοί" χάρτες σε ομάδες έρευνας και διάσωσης, ή για μια γενική πρώτη μελέτη σε επίπεδο οργάνωσης μεγάλων αποστολών.
Και τέλοσπαντων, τι σημαίνει αυτό το "1:25.000";
Πολύ απλά σημαίνει οτι, μια γραμμή στο χάρτη, θα είναι 25.000 φορές μεγαλύτερη στο έδαφος. Πχ στο χάρτη μια γραμμή ή απόσταση που έχει μήκος 1 εκατοστό, αν πάμε να μετρήσουμε την ίδια στο έδαφος, θα είναι 25.000 x 1 εκατοστό = 25.000 εκατοστά, δηλαδή 250 μέτρα.
Και πως μετράμε μια απόσταση πάνω στο χάρτη;
"Παίρνεις ένα χάρακα και τη μετράς! άκου ερώτηση!", αποκρίνεται ο βιαστικός στην αίθουσα.
Όμως, ξέχασε κάτι βασικό, συνήθως δεν μετράμε στο γραφείο ή στο σχολικό θρανίο, αλλά συνήθως είμαστε στο πεδίο. Στα βουνά και τους λόγγους. Αλλά ακόμη και στο καταφύγιο, θα έπρεπε να έχουμε φέρει μαζί μας χάρακα, ίσως και διαβήτη, γιατί όχι και μοιρογνωμόνιο.
Αντί για μοιρογνωμόνιο λοιπόν χρησιμοποιούμε την πυξίδα. Τόσο δεξιά είναι το Α, τόσο δεξιά είναι το Β, Α μείον Β ίσον η γωνία μεταξύ τους. Καλό ε;
Αντί για χάρακα χρησιμοποιούμε ένα κολπάκι, που είναι και πολύ καλύτερο από το αν είχαμε μαζί μας χάρακα για μετρήσεις. Χρησιμοποιούμε την ευθύγραμμη πλευρά ενός χαρτιού, ή ακόμη και την ούγια του χάρτη. Πως;
Βάζουμε στην πλευρά του χαρτιού ένα σημαδάκι σαν αρχή, ή για αρχή θεωρούμε τη γωνία του χαρτιού. Ταυτίζουμε το σημαδάκι, ή τη γωνία, με την αρχή της απόστασης που θέλουμε να μετρήσουμε στο χάρτη, ευθυγραμμίζουμε την πλευρά του χαρτιού με την υπόλοιπη απόσταση και βάζουμε στην πλευρά του χαρτιού ένα ακόμη σημαδάκι στο τέλος της απόστασης. Στη συνέχεια πάμε στην κλίμακα που έχει ο χάρτης, κάπου στο περιθώριο, και μετράμε την απόσταση από το ένα σημαδάκι στο άλλο παίρνοντας έτσι και αυτόματα το αποτέλεσμα σε μέτρα αντί να υπολογίζουμε όπως θα κάναμε με τον χάρακα.
Ένα ακόμη καλό, με την παραπάνω πρακτική μέθοδο, είναι ότι έτσι αποκλείουμε λάθη στον υπολογισμό, και επίσης, αποκλείουμε την περίπτωση να καταλάβαμε λάθος την κλίμακα του χάρτη κάτι που συμβαίνει συχνά με χάρτες που βρήκαμε ή συναντήσαμε περιστασιακά - για παράδειγμα σε ένα καταφύγιο ή σε μια πινακίδα ή κάποιον χάρτη που μας δείχνει ένας περαστικός.
Το πράγμα γίνεται ακόμη καλύτερο. Πως μετράμε με ακρίβεια στο χάρτη την απόσταση της διαδρομής ενός μονοπατιού το οποίο, όπως όλα τα μονοπάτια, ελίσσεται δεξιά αριστερά;
Μετράμε με τον ίδιο τρόπο, όπως παραπάνω, το πρώτο ευθύγραμμο τμήμα του μονοπατιού, ακόμη και αν είναι μόνο μερικά χιλιοστά. Στη συνέχεια, θεωρούμε το δεύτερο σημαδάκι ότι είναι η αρχή για το επόμενο έστω και μικρό, ευθύγραμμο τμήμα του μονοπατιού. Έτσι σημειώνοντας διαδοχικά, πρώτο κομμάτι, κολλητά το δεύτερο κομμάτι, κοκ, μας προκύπτει στην πλευρά του χαρτιού ένα συνολικό ευθύγραμμο τμήμα, από το πρώτο σημαδάκι έως το τελευταίο. Παρακάτω καταλάβατε ήδη τι κάνουμε, όπως μετρήσαμε πριν την απλή ευθεία. Πάμε στην κλίμακα που έχει ο χάρτης, κάπου στο περιθώριο, και μετράμε την απόσταση από το πρώτο σημαδάκι μέχρι το τελευταίο παίρνοντας αμέσως το αποτέλεσμα σε μέτρα, αντί να υπολογίζουμε, όπως θα κάναμε με τον χάρακα.
Άσκηση. Παράδειγμα ισοϋψών στην Πάρνηθα. Μελετήστε από που θα ανεβαίνατε πιό εύκολα στην κορυφή Κυρά αν δεν υπήρχαν μονοπάτια.
Ο πολιτισμός και οι άνθρωποι, ή έστω οι καλύτερες συνθήκες, βρίσκονται προς τα εκεί που σου δείχνει το νερό.