28 Μαρ 2023
Savvas Hiker Εισήγηση στην προέλευση του τοπωνυμίου Καλαμαρά
Η πρόταση μου είναι οτι το "Καλαμαρά" είναι σύνθετη λέξη και σημαίνει "Φρούριο Άρμα". "Καλά" στα αρβανίτικα είναι το οχυρό, και το "μαρα" πιστεύω ότι ειναι αναγραμματισμός της αρχαίας ονομασίας "Άρμα", δηλ της περίφημης κορυφής.
Αναλυτικά το σκεπτικό και οι παρατηρήσεις
Εδώ και πολύ καιρό έκανα διάφορες σκέψεις για την ονομασία Καλαμαρά στην περιοχή της αρχαίας Φυλής.
Όταν πεζοπορούσα μικρός, στα μέσα της δεκαετίας του '70, θυμάμαι ότι μερικοί το έλεγαν "Καλαμάρα", ενώ άλλοι "Καλαμαρά" όπως το γράφει και ο Ιωάννης Σαρρής τη δεκαετία του '30. Όμως εκείνο που μου τραβούσε περισσότερο την προσοχή ήταν ότι ως λέξη ξέφευγε από τα συνήθη. Είναι περίεργο, στη συγκεκριμένη περιοχή με τις αρβανίτικες ονομασίες, να υπήρξε κάποτε κάποιος "Καλαμαράς" από τον οποίο να έμεινε το γνωστό τοπωνύμιο, βλ "Κιάφα Καλαμαρά" - ή πιο κάτω η "σπηλιά Καλαμαρά" η οποία μάλλον λεγόταν σπηλιά Παγάνι, άλλη ιστορία αυτή. Σκεφτόμουν επίσης ότι, στον ελληνικό χώρο, τα αρβανίτικα τοπωνύμια πολλές φορές προέρχονται από συνδυασμό ή παραφθορά προηγούμενων αρχαίων ονομασιών, και κάποιες άλλες φορές δεν είναι αρβανίτικης προέλευσης αλλά μοιάζουν σαν τέτοια.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει μια καλή συγκυρία όσον αφορά την Πάρνηθα. Είναι στο νομό Αττικής, δηλ σε περιοχή με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπου υπήρχε από παλιά μια σχετική δραστηριότητα από περιηγητές και αρχαιολογικές αποστολές με αποτέλεσμα να έχουμε κάποιες περιγραφές και σκαριφήματα ή χάρτες από διάφορες περιόδους. Τελικά, μια μέρα κοιτώντας έναν γερμανικό χάρτη του 19ου αιώνα, το μάτι μου έπεσε στο παρακάτω (βλ. φωτο).
Όταν πεζοπορούσα μικρός, στα μέσα της δεκαετίας του '70, θυμάμαι ότι μερικοί το έλεγαν "Καλαμάρα", ενώ άλλοι "Καλαμαρά" όπως το γράφει και ο Ιωάννης Σαρρής τη δεκαετία του '30. Όμως εκείνο που μου τραβούσε περισσότερο την προσοχή ήταν ότι ως λέξη ξέφευγε από τα συνήθη. Είναι περίεργο, στη συγκεκριμένη περιοχή με τις αρβανίτικες ονομασίες, να υπήρξε κάποτε κάποιος "Καλαμαράς" από τον οποίο να έμεινε το γνωστό τοπωνύμιο, βλ "Κιάφα Καλαμαρά" - ή πιο κάτω η "σπηλιά Καλαμαρά" η οποία μάλλον λεγόταν σπηλιά Παγάνι, άλλη ιστορία αυτή. Σκεφτόμουν επίσης ότι, στον ελληνικό χώρο, τα αρβανίτικα τοπωνύμια πολλές φορές προέρχονται από συνδυασμό ή παραφθορά προηγούμενων αρχαίων ονομασιών, και κάποιες άλλες φορές δεν είναι αρβανίτικης προέλευσης αλλά μοιάζουν σαν τέτοια.
Εν τω μεταξύ, υπάρχει μια καλή συγκυρία όσον αφορά την Πάρνηθα. Είναι στο νομό Αττικής, δηλ σε περιοχή με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπου υπήρχε από παλιά μια σχετική δραστηριότητα από περιηγητές και αρχαιολογικές αποστολές με αποτέλεσμα να έχουμε κάποιες περιγραφές και σκαριφήματα ή χάρτες από διάφορες περιόδους. Τελικά, μια μέρα κοιτώντας έναν γερμανικό χάρτη του 19ου αιώνα, το μάτι μου έπεσε στο παρακάτω (βλ. φωτο).
Χάρτης: Karten von Attika XXIV. PHYLE Johann Kaupert, Ernst Curtius
Ο χαρτογράφος, προφανώς με πληροφορίες από κατοίκους, έχει σημειώσει το ίδιο το Άρμα σαν... "Kala-mara". Εκείνο που είναι επίσης σημαντικό είναι η παύλα. Στον χάρτη, όπου υπάρχει κάποια ονομασία που αποτελείται από δύο λέξεις, μεταξύ τους υπάρχει κενό σε αντίθεση με το Kala-mara. Όποιος ντόπιος είχε υπαγορεύσει τότε στον γερμανό τοπογράφο την ονομασία το έκανε με σιγουριά και συγκεκριμένη εκφορά, δηλ μια λέξη που όμως είναι σύνθετη αποτελούμενη από δύο άλλες : "Καλα-μαρα".
Επίσης, κοντά στη σημερινή Κιάφα Καλαμάρα υπήρχε το προηγούμενο φρούριο, που αντικαταστάθηκε από το νεότερο Φρούριο της Φυλής που κτίστηκε χαμηλότερα πιο πέρα, και ίσως η ονομασία "Φρούριο Άρμα" να υπήρχε για αυτό το παλιότερο φρούριο.
___