11 Ιαν 2018 ενημέρωση Δεκ 2021
Savvas HikerΠεριγραφή και πηγές για το φρούριο της Φυλής, και, μια δικής μου έμπνευσης κυκλική διαδρομή.
Περιεχόμενα
Το Φρούριο της Φυλής
Στην επικρατούσα άποψη των ειδικών, το γνωστό σήμερα φρούριο σε υψόμετρο 680μ (ίδιο ακριβώς υψόμετρο με το Σπήλαιο του Πανός), κατασκευάστηκε περί το 337 πΧ και άρα είναι νεότερο από εκείνο που υπήρχε αρχικά -ψηλότερα απέναντι, σύμφωνα με διάφορα ευρήματα- και από το οποίο είχε εξορμήσει ο Θρασύβουλος 66 χρόνια νωρίτερα, το 403 πΧ, για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας.
Μια άλλη άποψη, που έχει απορριφθεί, θέλει το Φρούριο της Φυλής να χτίστηκε πολύ πιο πριν, και να έχει κατασκευαστεί όχι από τους Αθηναίους αλλά από γείτονες τους αρχικά για κατόπτευση αυτής της κατεύθυνσης από την Αθήνα. Άρα ότι υπήρχε ήδη και ήταν αυτό το οποίο είχε για βάση ο Θρασύβουλος. Πάντως, όσον αφορά μια φιλολογική συζήτηση για την αρχική χρήση και την ηλικία του φρουρίου, είναι κοινά αποδεκτό ότι οι Μινύες της Βοιωτίας, προϊστορική Ελληνική φυλή που κατοικούσε πολύ παλαιότερα στα βόρεια της κατεύθυνσης που στέκεται το φρούριο, είχαν μυστήριες τεχνικές και καλλιτεχνικές δυνατότητες για την εποχή τους (βλ τάφος του Μινύου).
Το φρούριο έχει καταπληκτική εποπτική θέα προς την Αθήνα, τις προσβάσεις από και προς αυτήν στα νότια του Βουνού της Φυλής και του Άρματος, συν ότι έχει οπτική επαφή τόσο με την κορυφή Κεραμίδι -σημείο στρατηγικής εποπτείας προς τη νότια Πάρνηθα και το λεκανοπέδιο- όσο και με την Ακρόπολη της Αθήνας.
Βίντεο. Το Φρούριο της Φυλής, και η τελική προσέγγιση:
Amand Schweiger Lerchenfeld (1846-1910)
"Κάστρο της Φυλής στην Αττική" Edward Dodwell (1767–1832)
"Κάστρο της Φυλής στην Αττική. Κοιτώντας προς την Αθήνα." Edward Dodwell (1767–1832)
Τμήμα του βόρειου τείχους
Από το φρούριο της Φυλής: 1 Λυκαβηττός 2 Ακρόπολη Αθήνας 3 Πέτρα Θοδώρας
Η μικρή πύλη (πυλίς) στην απότομη πλαγιά της χαράδρας στην πίσω πλευρά (νότια)
Σκαλοπάτια στα τείχη
Τρύπες στο κατώφλι της πίσω πύλης
Πηγές για το φρούριο
άμεσα προσβάσιμες στο διαδίκτυο
Ως "Φυλή" την εποχή εκείνη εννοούσαν την περιοχή με κέντρο την Αγία Παρασκευή Φυλής, που εκτεινόταν προς το φρούριο της Φυλής, προς το Βουνό της Φυλής, προς τη θέση της Μονής Κλειστών, προς το Άρμα, και προς το Σπήλαιο του Πανός.
Αλλά το πράγμα, ιστορικά δεν σταματάει εκεί. Στην αρχαία πολιτισμική δραστηριότητα, σειρά έχουν οι σε επαφή συνεχόμενα γειτονικές περιοχές (χωρίς πολλά ευρήματα για τον επισκέπτη, πλην Αχαρνών).
Βόρεια της αρχαίας Φυλής, μέχρι το Κλημέντι, την πηγή Γκούρα, το Μπόρσι, το Μαυρόρεμα, και το Βούντημα νότια του Αυλώνα. Ένας άξονας Βορρά-Νότου, σαν γεωγραφικός και πολιτισμικός δίαυλος, που διασχίζει την Πάρνηθα (και πεζοπορικά).
Στα ανατολικά και νότια της αρχαίας Φυλής, μέχρι τον αγωγό της Γιαννούλας και κάτω μέχρι την Πέτρα Εβραίου και τον Ασπρόπυργο, και πάνω μέχρι το Ταμίλθι, το Κεραμίδι, την περιοχή της αρχαίας Χαστιάς (σημερινή Φυλή και γύρω), την Κορακοφωλιά, το Λειψύδριο, τις Αχαρνές, και πάει λέγοντας.
Και εν τέλει, μιλάμε για μια τεράστια περιοχή στην Πάρνηθα συνολικά, με συνέχεια από άγνωστα βάθη του χρόνου. Η οποία, όπως παρατηρώ πεζοπορώντας, αλλού περιτρέχει και αλλού διασχίζει το βουνό, οπουδήποτε μέχρι τα 800-850μ υψόμετρο όσον αφορά εγκατεστημένες δραστηριότητες, και μέχρι τις κορυφές όσον αφορά ορόσημα, βωμούς, κλπ.
Σκαρίφημα του 1935
- Εθνικός Δρυμός Πάρνηθας - Αρχαία Μνημεία
- Περιοδικό "Το Βουνό" ΕΟΣ, Αυγ 1935, Οχυρώματα επί της Πάρνηθος Ι. Σαρρή
- Περί Θρασύβουλου και φρουρίου. Ξενοφώντος Ελληνικά, Βιβλίο 2, 4§1-17
- amillalogou.wordpress.com - Φρούριο Φυλής Μαρίας Πλάτωνος-Γιώτα
- (βίντεο) youtube channel Savvas Hiker Φρούριο της Φυλής, μια πεζοπορική προσέγγιση
- (βίντεο) youtube channel Nikos Koureas Φρούριο Φυλής
- (βίντεο) youtube channel Drone as «Κάστρο της Φυλής»
- (βίντεο) youtube channel UP DjiGopro Κάστρο Φυλής Πάρνηθα Αττική
- (βίντεο) youtube channel UP DRONES Φρούριο Φυλής. Ένας άγνωστος παράδεισος.
- Ενώ η κωμωδία του Μένανδρου (342-291πΧ) "Ο Δύσκολος" διαδραματίζεται στο σπήλαιο του Πανός, που ανήκει στην ίδια περιοχή με το φρούριο, ο συγγραφέας δεν αναφέρει σημαντικές κατασκευές, οποιεσδήποτε, ή άλλα ορόσημα της περιοχής. Ας πούμε, ο Μένανδρος γεννήθηκε το 342πΧ, το δε φρούριο μάλλον έγινε περί το 337πΧ. Πλην μιας αναφοράς για κάποιο φαράγγι (Κελάδων;)
"[ ...] στο χτήμα αν έρθεις, όπου πάω να σκάψω.
Σκάβει κι αυτός κοντά μας στο φαράγγι." 350.
Πάντως, το έργο δίνει διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία για την κοινωνία της εποχής, στη συγκεκριμένη περίοδο.
Δεν βρήκα το Φρούριο της Φυλής στον "Κόμβο 'Οδυσσέας' του Υπουργείου Πολιτισμού", όπως και γενικά δεν υπάρχει εκεί οποιοσδήποτε αρχαιολογικός χώρος ή μνημείο στην Πάρνηθα (πχ το Σπήλαιο του Πανός). Ενώ είναι καταχωρημένο πχ το φρούριο των Ελευθερών, ή άλλα λατρευτικά σπήλαια ή σπήλαια απλώς φυσικής ομορφιάς, όπως και κτίρια, πχ "το σχολείο τάδε στο χωριό τάδε" κλπ.
Οι διαδρομές
Κυκλική. Φυλή - Ρέμα Θοδώρας - Φρούριο Φυλής - Ράχη Θοδώρας.
Διαδρομή που σκέφτηκα και έκανα αρκετές φορές, μετά το καθάρισμα και τη σήμανση που έγινε από τον ΕΠΟΣ Φυλής του μονοπατιού στη χαράδρα της Θοδώρας. Μια διαδρομή με συνεχείς εναλλαγές ορεινού τοπίου, βουτηγμένη σε χιλιάδες χρόνια ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην ουσία πρόκειται για δύο ξεχωριστές διαδρομές που μαζί δίνουν μια πολύ καλή κυκλική.
Η κυκλική γίνεται σαν ανάβαση από το ρέμα της Θοδώρας μέχρι το φρούριο της Φυλής ακολουθώντας σε διάφορα σημεία ένα αρχαίο μονοπάτι, και σαν κατάβαση από μια (δεν ξέρω πόσο) παλιά διαδρομή από τη ράχη της Θοδώρας. Κάνοντας έτσι μια γενική περιήγηση ανάμεσα στα βασικά τοπονύμια, στα ορόσημα, και στη διαμόρφωση της συγκεκριμένης ιστορικής-αρχαιολογικής περιοχής, όσον αφορά το νοτιοδυτικό κομμάτι της σε σχέση με το Άρμα.
Αυτή η περιοχή, γενικότερα ως αρχαία ιστορική οντότητα, εκτείνεται επίσης μέχρι την Αγ.Παρασκευή της Φυλής και το Βουνό της Φυλής, το Άρμα και βορειότερα, το Σπήλαιο του Πανός, και τη Μονή Κλειστών.
Η αρχή της κυκλικής διαδρομής (google maps), τυπικά, είναι στην άσφαλτο βγαίνοντας από τη Φυλή προς τη Μονή Κλειστών, στην τελευταία στροφή πριν τις ταβέρνες. Παίρνουμε τον χωματόδρομο που αρχίζει αριστερά (νότια).
Όμως, στο σημείο δεν υπάρχει χώρος στάθμευσης, ούτε ασφαλούς στάσης, και είναι καλό η στάθμευση να έχει προσχεδιαστεί από τους πεζοπόρους. Προτείνω τους ιδιωτικούς χώρους στις ταβέρνες ή τους δημόσιους στην άσφαλτο αμέσως μετά από αυτές, που είναι η καλύτερη επιλογή γιατί τα σημεία αυτά βρίσκονται πάνω στην επιστροφή της κυκλικής μας διαδρομής.
Η επιστροφή στην τυπική αρχή της κυκλικής διαδρομής, ή σε ενδιάμεσο σημείο στάθμευσης, γίνεται από την ίδια άσφαλτο, στην οποία σε ένα σημείο (google maps) βόρεια θα μας βγάλει το μονοπάτι κατάβασης. Σε αυτό το δρόμο χρειάζεται προσοχή, αν στην οδοιπορική επιστροφή μας προλάβει η νύχτα, να είμαστε επαρκώς ορατοί από τους διερχόμενους οδηγούς με κάποιο φως ή ανακλαστήρες κλπ.
Όμως, στο σημείο δεν υπάρχει χώρος στάθμευσης, ούτε ασφαλούς στάσης, και είναι καλό η στάθμευση να έχει προσχεδιαστεί από τους πεζοπόρους. Προτείνω τους ιδιωτικούς χώρους στις ταβέρνες ή τους δημόσιους στην άσφαλτο αμέσως μετά από αυτές, που είναι η καλύτερη επιλογή γιατί τα σημεία αυτά βρίσκονται πάνω στην επιστροφή της κυκλικής μας διαδρομής.
Η επιστροφή στην τυπική αρχή της κυκλικής διαδρομής, ή σε ενδιάμεσο σημείο στάθμευσης, γίνεται από την ίδια άσφαλτο, στην οποία σε ένα σημείο (google maps) βόρεια θα μας βγάλει το μονοπάτι κατάβασης. Σε αυτό το δρόμο χρειάζεται προσοχή, αν στην οδοιπορική επιστροφή μας προλάβει η νύχτα, να είμαστε επαρκώς ορατοί από τους διερχόμενους οδηγούς με κάποιο φως ή ανακλαστήρες κλπ.
Από τη στεγασμένη πινακίδα στην άσφαλτο, στην είσοδο της διαδρομής
Όλη η περιοχή όσον αφορά το ρέμα της Θοδώρας είναι "βουτηγμένη" στην αρχαία ανθρώπινη δραστηριότητα (βλέπε σχετικά, πιο κάτω στις σημειώσεις). Σε αντίθεση με τα ευρήματα στη διαδρομή κατάβασης από τη ράχη της Θοδώρας όπου, σε αυτή την πλευρά ανατολικά, το μόνο ιστορικό στοιχείο φαίνεται να είναι η Μονή Κλειστών. Δηλαδή, για να το πω έτσι παραφιλολογώντας, η ράχη της Θοδώρας είναι σαν ένα όριο του "πολιτισμού" στα δυτικά της, από την "ερημιά" στα αμέσως ανατολικά της μέχρι τον άξονα του ρέματος της Γιαννούλας, όπου εκεί ανατολικότερα αρχίζουν πάλι διάφορα πολιτισμικά στοιχεία, μέχρι το Σπήλαιο του Πανός, και ευρύτερα. Τουλάχιστον τα στοιχεία εκείνα που έχουν βρεθεί ή γνωρίζουμε σε αυτές τις περιοχές.
Χάρτες και στοιχεία των διαδρομών
Στοιχεία
Φυλή - Ρέμα Θοδώρας - Φρούριο Φυλής - Ράχη Θοδώρας - Φυλή
- - - - - - - - -
| Ζώνη ύψους : | 200--700 |
Διαδρομή ανάβασης
| |
| ΥΔ : | 470μ |
| Απόσταση : | 6.900μ |
| ΩΠ : | 3ω20λ |
| Συντ.Δυσκολίας : | 6,9/10 |
Διαδρομή κατάβασης
| |
| ΥΔ : | - |
| Απόσταση : | 5.700μ |
| ΩΠ : | 1ω53λ |
| Συντ.Δυσκολίας : | 4,9/10 |
► Η διαδρομή σε αρχείο gpx, για κινητά ή συσκευές με πρόγραμμα ή app GPS
► Η διαδρομή σε αρχείο kmz, για πρόγραμμα ή app Google Earth
Γραμμές στο χάρτη, τα χρώματα δεν αντιπροσωπεύουν σημάνσεις στη διαδρομή
Πράσινη Τμήμα ασφάλτου
Καφέ Τμήμα χωματόδρομου
Σημειώσεις για τις διαδρομές
Σηματοδοσία
Ενώ η ανάβαση από το ρέμα της Θοδώρας, είναι στη σήμανση πορτοκαλί κύκλος σε άσπρο τετράγωνο. Υπάρχουν ανακατεμένα και σήματα με κόκκινο κύκλο σε άσπρο τετράγωνο, μέχρι περίπου τα 300μ υψόμετρο. Το "επίσημο" είναι το πορτοκαλί, από ότι φαίνεται στον στεγασμένο χάρτη στην αρχή της διαδρομής, και από έναν άλλο χάρτη που βρήκα, και από τα πυκνά σήματα στα ψηλά της διαδρομής. Παρόλαυτα, επειδή η διαδρομή δεν έχει σήμανση και άλλων προορισμών, δεν μπερδεύεσαι από το χρώμα στα σήματα.
Το πρόβλημα είναι ότι λείπουν οποιαδήποτε σήματα ή άτυπες σημάνσεις σε
μεγάλα κομμάτια της διαδρομής ανάβασης, κυρίως στα χαμηλά κάτω από τα
350μ περίπου, από το ρέμα της Γιαννούλας μέχρι και λίγο πιο πάνω στο ρέμα της Θοδώρας [2018]. Ενώ όσο ανεβαίνουμε ψηλότερα η σηματοδότηση γίνεται όλο και πυκνότερη. Ο ΕΠΟΣ Φυλής, που καθάρισε και συντηρεί αυτή τη διαδρομή, έχει
αναφέρει ότι κάποιος ή κάποιοι αφαιρούν τα σήματα.
Πάντως, επειδή και οι δύο διαδρομές, ανάβασης κατάβασης, περνούν από διάφορα μονοπάτια και δρόμους, απαιτείται χάρτης και πυξίδα, ή gps, κυρίως στα σημεία αλλαγής.
Προσοχή. Η κυκλική αυτή διαδρομή, σε οποιοδήποτε σκέλος της, δεν είναι καλή για νυχτερινή πορεία.
Περιγραφή των διαδρομών
------------------------
Η διαδρομή της ανάβασης, σε διάφορα σημεία, έχει διαβάσεις ρεμάτων οι οποίες γίνονται εύκολα ακόμη και σε περιόδους με ροή νερού. Όμως, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο καιρός που επικρατεί στην περιοχή, και, ο καιρός που επικρατεί βόρεια από αυτήν.
Η διαδρομή στο σκέλος της ανάβασης από το ρέμα της Θοδώρας δεν είναι εύκολο να γίνει με παγωμένο ή χιονισμένο μονοπάτι, και περισσότερο αν γίνει ως κατάβαση.
Βλέπε στα "Χρήσιμα" την πρόβλεψη και την κατάσταση καιρού, από κάμερες και σταθμούς σχετικούς με την περιοχή των διαδρομών.
Η διαδρομή της ανάβασης:
Οι υπογραμμίσεις δείχνουν τα σημεία αλλαγής που απαιτούν προσοχή στην πλοήγηση.
- Ο χωματόδρομος που ξεκινά προς τα νότια από την άσφαλτο, στρέφει αμέσως και πάει δυτικά. Ο χωματόδρομος γίνεται μονοπάτι και φτάνει στο ρέμα της Γιαννούλας όπου το διαβαίνει και στη συνέχεια το ακολουθεί παράλληλα προς τα δυτικά (προς τα αριστερά) με κατεύθυνση το Θριάσιο Πεδίο (Ασπρόπυργος). Στο σημείο αυτό μετά την αρχική διάβαση, και μετά από μερικά μέτρα στην παράλληλη ακολούθηση του ρέματος, φεύγει δεξιά ένα άλλο μονοπάτι που ανηφορίζει στη Σκάλεζα. Το μονοπάτι της Σκάλεζας βγαίνει πάλι στην ίδια διαδρομή, αλλά σαν συντόμευση δεν είναι χρήσιμο ή πρακτικό.
- Σε κάποια φάση, το κανονικό μονοπάτι εγκαταλείπει το ρέμα της Γιαννούλας και στρίβει βόρεια, στο ρέμα της Θοδώρας (σε άλλους χάρτες θεωρείται σαν συνέχεια από το ρέμα του Φίχθι, σε άλλους λέγεται και αυτό ρέμα της Θοδώρας), εδώ η διαδρομή κάποτε μπαίνει σε χωματόδρομο και το τοπίο σταδιακά ανοίγει σαν κοιλάδα, με την Πέτρα της Θοδώρας να δεσπόζει δεξιά (ανατολικά).
- Στο τέλος της κοιλάδας η διαδρομή στρίβει δεξιά (βορειοανατολικά) εγκαταλείποντας τον χωματόδρομο, και περνάει απέναντι ένα ρέμα (αυτό είναι το ρέμα του Φίχθι).
Μετά τη διάβαση, ψηλότερα, τραβερσάροντας σε μια ανοιχτή πλαγιά το μονοπάτι είναι αβέβαιης χάραξης για λίγο.
Στη συνέχεια, περνάει πάλι απέναντι ένα ρέμα. Αυτό είναι το ρέμα της Θοδώρας, που συναντιέται πιο κάτω με το ρέμα του Φίχθι και συνεχίζει ενιαίο σαν ρέμα της Θοδώρας. Μετά το πέρασμα του ρέματος, το μονοπάτι διέρχεται μέσα από κάτι ερείπια, παλιών χτιστών δεξαμενών. Τώρα μπαίνει στη χαράδρα του ρέματος της Θοδώρας. Μετά, η χαράδρα στρέφει βόρεια όπου κάποτε θα αρχίσει η κυρίως άνοδος του μονοπατιού.
- Το μονοπάτι ανηφορίζοντας σχετικά έντονα, περνάει από διάφορα σημεία με ιδιαίτερη θέα και ομορφιά, και φτάνει σε ένα κομμάτι θαυμαστού αρχαίου αγωγού χαραγμένου στο βράχο. Προσοχή εδώ, το μονοπάτι στρίβει κάθετα αριστερά (βόρεια) στην αρχή του αγωγού όπως τον βλέπουμε, και κατηφορίζει για λίγο.
- Μετά τον αγωγό και τη μικρή κάθοδο, το μονοπάτι συνεχίζει την έντονη ανάβαση, και τη διέλευση από σημεία όμορφης θέας, και φτάνει σε μια οριζόντια χάραξη σαν παλιό χωματόδρομο, στον οποίο πάμε αριστερά (δυτικά-βορειοδυτικά).
- Ο παλιός χωματόδρομος σε κάποια σημεία, λόγω βλάστησης, φαίνεται περισσότερο σαν οριζόντιο κόψιμο της πλαγιάς παρά σαν δρόμος. Στο τέλος γίνεται μονοπάτι και σε λίγο φτάνει σε μια κατακόρυφα κομμένη βράχινη ορθοπλαγιά, σαν πατάρι σε πλάτος δρόμου, με αρχαία ίχνη διαφόρων λαξεύσεων και χαραγμένων αγωγών (ο ένας είναι μάλλον υδραγωγός). Εδώ βλέπουμε απέναντι και ψηλότερα το φρούριο. Το μονοπάτι τραβερσάρει στο πατάρι για 50μ περίπου, και μπαίνει σε ένα τοπικό ρυάκι-ρεματάκι με πέτρες και βράχια.
- Ακολουθώντας περίπου το ρυάκι, μετά από 100μ περίπου στρίβει κάθετα αριστερά (δυτικά-νοτιοδυτικά) και ανηφορίζει την πλαγιά. Φτάνοντας πάνω στη ράχη της πλαγιάς, βλέπουμε πάλι το φρούριο απέναντι.
- Από τη ράχη ανηφορίζει ένας χωματόδρομος ενώ το μονοπάτι μας συνεχίζει αριστερά από αυτόν. Το μονοπάτι τραβερσάρει ανηφορίζοντας σε ένα ωραίο τοπίο από πεύκα, και φτάνει στο πλάτωμα προσέγγισης, βορειο-ανατολικά μπροστά από το Φρούριο.
- Οι πύλες εισόδου του φρουρίου είναι δύο.
Η μία, πιθανόν η κύρια πύλη, είναι αριστερά από τον στρογγυλό μισογκρεμισμένο πύργο που βλέπουμε μπροστά μας στη βορειοανατολική γωνία των τειχών. Η πύλη αυτή είναι επίσης γκρεμισμένη, δεν μοιάζει σαν πύλη αλλά σαν άνοιγμα V στα τείχη, και περνάμε το άνοιγμα της με λίγο σκαρφάλωμα στις πεσμένες πέτρες.
Η άλλη, η μικρότερη, είναι σε απότομη πλαγιά, στην πίσω πλευρά του φρουρίου από αυτή που βρισκόμαστε, και προσεγγίζεται περιτρέχοντας το φρούριο από αριστερά (από νότια) από κακοτράχαλο έδαφος ανάμεσα σε πολλές πεσμένες πέτρες των τειχών και πουρνάρια. Φυσικά, προσεγγίζεται και μέσα από το φρούριο αφού μπούμε από την κύρια πύλη.
------------------------
Η διαδρομή της κατάβασης, από τη ράχη της Θοδώρας, δεν έχει διαβάσεις ρεμάτων, προσεγγίζει συχνά σε άσφαλτο, είναι σχετικά πιο σύντομη, και είναι κατάλληλη και σαν πορεία διαφυγής.
Υπόψη, στη διαδρομή κατάβασης χαμηλότερα, δύο ή τρία σημεία μήκους 10-20μ περιορίζονται από την βλάστηση αλλά, με λίγο προσοχή, φαίνεται το μονοπάτι που είναι παλιό, και η διέλευση γίνεται εύκολα χωρίς απώλεια χρόνου.
Η διαδρομή της κατάβασης:
Οι υπογραμμίσεις δείχνουν τα σημεία αλλαγής που απαιτούν προσοχή στην πλοήγηση.
Πάντως, επειδή και οι δύο διαδρομές, ανάβασης κατάβασης, περνούν από διάφορα μονοπάτια και δρόμους, απαιτείται χάρτης και πυξίδα, ή gps, κυρίως στα σημεία αλλαγής.
Προσοχή. Η κυκλική αυτή διαδρομή, σε οποιοδήποτε σκέλος της, δεν είναι καλή για νυχτερινή πορεία.
Περιγραφή των διαδρομών
------------------------
Η διαδρομή της ανάβασης, σε διάφορα σημεία, έχει διαβάσεις ρεμάτων οι οποίες γίνονται εύκολα ακόμη και σε περιόδους με ροή νερού. Όμως, πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ο καιρός που επικρατεί στην περιοχή, και, ο καιρός που επικρατεί βόρεια από αυτήν.
Η διαδρομή στο σκέλος της ανάβασης από το ρέμα της Θοδώρας δεν είναι εύκολο να γίνει με παγωμένο ή χιονισμένο μονοπάτι, και περισσότερο αν γίνει ως κατάβαση.
Βλέπε στα "Χρήσιμα" την πρόβλεψη και την κατάσταση καιρού, από κάμερες και σταθμούς σχετικούς με την περιοχή των διαδρομών.
Η διαδρομή της ανάβασης:
Οι υπογραμμίσεις δείχνουν τα σημεία αλλαγής που απαιτούν προσοχή στην πλοήγηση.
- Ο χωματόδρομος που ξεκινά προς τα νότια από την άσφαλτο, στρέφει αμέσως και πάει δυτικά. Ο χωματόδρομος γίνεται μονοπάτι και φτάνει στο ρέμα της Γιαννούλας όπου το διαβαίνει και στη συνέχεια το ακολουθεί παράλληλα προς τα δυτικά (προς τα αριστερά) με κατεύθυνση το Θριάσιο Πεδίο (Ασπρόπυργος). Στο σημείο αυτό μετά την αρχική διάβαση, και μετά από μερικά μέτρα στην παράλληλη ακολούθηση του ρέματος, φεύγει δεξιά ένα άλλο μονοπάτι που ανηφορίζει στη Σκάλεζα. Το μονοπάτι της Σκάλεζας βγαίνει πάλι στην ίδια διαδρομή, αλλά σαν συντόμευση δεν είναι χρήσιμο ή πρακτικό.
- Σε κάποια φάση, το κανονικό μονοπάτι εγκαταλείπει το ρέμα της Γιαννούλας και στρίβει βόρεια, στο ρέμα της Θοδώρας (σε άλλους χάρτες θεωρείται σαν συνέχεια από το ρέμα του Φίχθι, σε άλλους λέγεται και αυτό ρέμα της Θοδώρας), εδώ η διαδρομή κάποτε μπαίνει σε χωματόδρομο και το τοπίο σταδιακά ανοίγει σαν κοιλάδα, με την Πέτρα της Θοδώρας να δεσπόζει δεξιά (ανατολικά).
- Στο τέλος της κοιλάδας η διαδρομή στρίβει δεξιά (βορειοανατολικά) εγκαταλείποντας τον χωματόδρομο, και περνάει απέναντι ένα ρέμα (αυτό είναι το ρέμα του Φίχθι).
Μετά τη διάβαση, ψηλότερα, τραβερσάροντας σε μια ανοιχτή πλαγιά το μονοπάτι είναι αβέβαιης χάραξης για λίγο.
Στη συνέχεια, περνάει πάλι απέναντι ένα ρέμα. Αυτό είναι το ρέμα της Θοδώρας, που συναντιέται πιο κάτω με το ρέμα του Φίχθι και συνεχίζει ενιαίο σαν ρέμα της Θοδώρας. Μετά το πέρασμα του ρέματος, το μονοπάτι διέρχεται μέσα από κάτι ερείπια, παλιών χτιστών δεξαμενών. Τώρα μπαίνει στη χαράδρα του ρέματος της Θοδώρας. Μετά, η χαράδρα στρέφει βόρεια όπου κάποτε θα αρχίσει η κυρίως άνοδος του μονοπατιού.
- Το μονοπάτι ανηφορίζοντας σχετικά έντονα, περνάει από διάφορα σημεία με ιδιαίτερη θέα και ομορφιά, και φτάνει σε ένα κομμάτι θαυμαστού αρχαίου αγωγού χαραγμένου στο βράχο. Προσοχή εδώ, το μονοπάτι στρίβει κάθετα αριστερά (βόρεια) στην αρχή του αγωγού όπως τον βλέπουμε, και κατηφορίζει για λίγο.
- Μετά τον αγωγό και τη μικρή κάθοδο, το μονοπάτι συνεχίζει την έντονη ανάβαση, και τη διέλευση από σημεία όμορφης θέας, και φτάνει σε μια οριζόντια χάραξη σαν παλιό χωματόδρομο, στον οποίο πάμε αριστερά (δυτικά-βορειοδυτικά).
- Ο παλιός χωματόδρομος σε κάποια σημεία, λόγω βλάστησης, φαίνεται περισσότερο σαν οριζόντιο κόψιμο της πλαγιάς παρά σαν δρόμος. Στο τέλος γίνεται μονοπάτι και σε λίγο φτάνει σε μια κατακόρυφα κομμένη βράχινη ορθοπλαγιά, σαν πατάρι σε πλάτος δρόμου, με αρχαία ίχνη διαφόρων λαξεύσεων και χαραγμένων αγωγών (ο ένας είναι μάλλον υδραγωγός). Εδώ βλέπουμε απέναντι και ψηλότερα το φρούριο. Το μονοπάτι τραβερσάρει στο πατάρι για 50μ περίπου, και μπαίνει σε ένα τοπικό ρυάκι-ρεματάκι με πέτρες και βράχια.
- Ακολουθώντας περίπου το ρυάκι, μετά από 100μ περίπου στρίβει κάθετα αριστερά (δυτικά-νοτιοδυτικά) και ανηφορίζει την πλαγιά. Φτάνοντας πάνω στη ράχη της πλαγιάς, βλέπουμε πάλι το φρούριο απέναντι.
- Από τη ράχη ανηφορίζει ένας χωματόδρομος ενώ το μονοπάτι μας συνεχίζει αριστερά από αυτόν. Το μονοπάτι τραβερσάρει ανηφορίζοντας σε ένα ωραίο τοπίο από πεύκα, και φτάνει στο πλάτωμα προσέγγισης, βορειο-ανατολικά μπροστά από το Φρούριο.
- Οι πύλες εισόδου του φρουρίου είναι δύο.
Η μία, πιθανόν η κύρια πύλη, είναι αριστερά από τον στρογγυλό μισογκρεμισμένο πύργο που βλέπουμε μπροστά μας στη βορειοανατολική γωνία των τειχών. Η πύλη αυτή είναι επίσης γκρεμισμένη, δεν μοιάζει σαν πύλη αλλά σαν άνοιγμα V στα τείχη, και περνάμε το άνοιγμα της με λίγο σκαρφάλωμα στις πεσμένες πέτρες.
Η άλλη, η μικρότερη, είναι σε απότομη πλαγιά, στην πίσω πλευρά του φρουρίου από αυτή που βρισκόμαστε, και προσεγγίζεται περιτρέχοντας το φρούριο από αριστερά (από νότια) από κακοτράχαλο έδαφος ανάμεσα σε πολλές πεσμένες πέτρες των τειχών και πουρνάρια. Φυσικά, προσεγγίζεται και μέσα από το φρούριο αφού μπούμε από την κύρια πύλη.
------------------------
Η διαδρομή της κατάβασης, από τη ράχη της Θοδώρας, δεν έχει διαβάσεις ρεμάτων, προσεγγίζει συχνά σε άσφαλτο, είναι σχετικά πιο σύντομη, και είναι κατάλληλη και σαν πορεία διαφυγής.
Υπόψη, στη διαδρομή κατάβασης χαμηλότερα, δύο ή τρία σημεία μήκους 10-20μ περιορίζονται από την βλάστηση αλλά, με λίγο προσοχή, φαίνεται το μονοπάτι που είναι παλιό, και η διέλευση γίνεται εύκολα χωρίς απώλεια χρόνου.
Η διαδρομή της κατάβασης:
Οι υπογραμμίσεις δείχνουν τα σημεία αλλαγής που απαιτούν προσοχή στην πλοήγηση.
- Για όσους θα κάνουν τη διαδρομή κατάβασης χωρίς να έχουν κάνει την ανάβαση, να πω ότι η αρχή του μονοπατιού, από το φρούριο, είναι ακριβώς πίσω από τη στεγασμένη πινακίδα του χάρτη. Η πινακίδα είναι στον αυχένα (βλ φωτο), 80μ βορειο-ανατολικά από την κυρίως πύλη του φρουρίου.
Επιστρέφουμε κατεβαίνοντας αρχικά από την ίδια διαδρομή της ανάβασης, μέχρι το πατάρι του αρχαίου δρόμου στον βράχο, και συνεχίζουμε πάλι στο μονοπάτι που εξελίσσεται σε χωματόδρομο, τον ίδιο που περπατήσαμε στη μετάβαση.
- Τον χωματόδρομο αυτό, τώρα, η διαδρομή δεν τον εγκαταλείπει για να κατέβει από το μονοπάτι στη χαράδρα της Θοδώρας με το οποίο ανεβήκαμε, αλλά συνεχίζει σε αυτόν. Ανάλογα την εποχή και τον καιρό, σε κάποια σημεία όπως προχωράμε ο χωματόδρομος ίσως μοιάζει με μονοπάτι αλλά είναι αντιληπτή η ευρύτερη διαπλάτυνση στη διαμόρφωση του εδάφους.
- Η διαδρομή συναντά μια διασταύρωση χωματόδρομων, στην οποία συνεχίζει ευθεία. Τελικά, ο χωματόδρομος μας βγάζει στην άσφαλτο Φυλή-Δερβενοχώρια, στην οποία πάμε δεξιά (νότια).
- Μετά από λίγο, η άσφαλτος στρίβει αριστερά-ανατολικά. Στα δεξιά της στροφής φεύγει ένας χωματόδρομος και ένα μονοπάτι, η διαδρομή μας εγκαταλείπει την άσφαλτο και κατεβαίνει από αυτό το μονοπάτι (το οποίο εξελίσσεται λίγο σαθρά, από τα νερά της βροχής) για τη συνέχεια της ίδιας ασφάλτου από κάτω. Τώρα είμαστε στη βόρεια αρχή της ράχης της Θοδώρας.
Πληροφοριακά, η άσφαλτος στο κομμάτι που δεν περπατήσαμε, πήγε μέχρι τη φουρκέτα στο Στράτι και επέστρεψε χαμηλότερα εκεί που είμαστε τώρα.
Πληροφοριακά, η άσφαλτος στο κομμάτι που δεν περπατήσαμε, πήγε μέχρι τη φουρκέτα στο Στράτι και επέστρεψε χαμηλότερα εκεί που είμαστε τώρα.
Το βραχώδες αριστερά μας ψηλά (ανατολικά-βορειοανατολικά) είναι το περίφημο Άρμα, και το φαράγγι μπροστά από αυτό (νότια από αυτό), που μισο-φαίνεται, είναι το φαράγγι της Γκούρας (ο αρχαίος Κελάδων). Στη βόρεια αρχή του φαραγγιού είναι το Σπήλαιο του Πανός.
- Η διαδρομή συνεχίζει στην άσφαλτο προς τα νότια. Στα 400μ (5-6λ) εγκαταλείπει τον δρόμο, από μια μπάρα στα αριστερά (ανατολικά) όπου αρχίζει ένας χωματόδρομος, ο οποίος στρίβει αμέσως αριστερά (βόρεια) ελισσόμενος προς ένα μεγάλο πυλώνα της ΔΕΗ υψηλής τάσης που βλέπουμε χαμηλότερα. Η διαδρομή δεν ακολουθεί τον χωματόδρομο, αλλά από την μπάρα κατηφορίζει κατευθείαν προς τα κάτω (ανατολικά) χωρίς εμφανή χάραξη, ακολουθώντας τα περίπου όρια ενός κτήματος. Στα 60μ από την άσφαλτο, στα θάμνα μπροστά μας, το μονοπάτι αποκτά ξανά την εμφανή του χάραξη.
- Το μονοπάτι της διαδρομής συνεχίζει την κατάβαση (δηλαδή ανατολικά), προς τον πυλώνα της ΔΕΗ, και φτάνωντας περίπου στα 40μ από αυτόν, στρέφει δεξιά (νότια).
- Κάποτε το παμπάλαιο μονοπάτι, αφού περάσει από κάποια σημεία στα οποία η βλάστηση μοιάζει να το κλείνει, βγαίνει στην άσφαλτο Φυλή-Μονή Κλειστών, 200μ βορειότερα από τη διασταύρωση που πάει προς τα Δερβενοχώρια. Η διαδρομή τώρα ακολουθεί την άσφαλτο, δεξιά (νότια), προς αυτή τη διασταύρωση.
Κατηφορίζοντας την άσφαλτο, το ρέμα στα αριστερά μας (ανατολικά) είναι το ρέμα της Γιαννούλας, το οποίο λίγο πιο πάνω (βόρεια) αλλάζει χαρακτήρα και λέγεται φαράγγι της Γκούρας (Κελάδων).
- Στη διασταύρωση-φουρκέτα της ασφάλτου η διαδρομή συνεχίζει στον δρόμο προς τα κάτω (νότια). Είναι ο ίδιος δρόμος που είχαμε εγκαταλείψει πριν ψηλότερα, κατεβαίνοντας τη ράχη της Θοδώρας. Με αυτή την άσφαλτο, φτάνουμε πάλι στην αρχή της κυκλικής διαδρομής. Εδώ, τη νύχτα, όπως και σε κάθε τμήμα ασφάλτου στη διαδρομή, χρειάζεται προσοχή στο να είμαστε εγκαίρως αντιληπτοί από τους διερχόμενους οδηγούς.
------------------------
------------------------
Ευρήματα στην περιοχή των διαδρομών
Δυτικά της ράχης της Θοδώρας, με την έντονα διαφαινόμενη εκεί αρχαία δραστηριότητα που έλεγα στην αρχή, δεν βλέπεις μεν πολλά πράγματα από πλευράς κατασκευών, αλλά με λίγη παρατηρητικότητα και λίγη φαντασία, για ότι υπάρχει σχεδόν σε κάθε βήμα, και για ότι άλλο υποψιάζεται κανείς ότι μπορεί να υπάρχει ή να υπήρξε μέσα στην πυκνή βλάστηση, ίσως και, να νομίζει ότι ακολουθεί τα ίχνη προς κάποια κρυμμένη πόλη σαν το Μάτσου Πίτσου ας πούμε.
Όμως, το ότι η Πάρνηθα είναι τόσο κοντά σε μια μεγάλη πόλη, συντελεί στη μη αποδοχή άρα στη μη διαδεδομένη αντίληψη της μεγάλης φυσικής και ιστορικής της προσωπικότητας, συνολικά και κατα τόπους. Ίσως, κατα μια έννοια προστασίας, να είναι και καλό αυτό.
Παράδειγμα ενός σημείου παρατήρησης.
Ένα από τα παράπλευρα αρχαία μονοπάτια, είναι αυτό της Σκάλεζας (βλ "Σκάλεζα" στον ένθετο χάρτη) που συντομεύει τη διαδρομή ανάβασης με παράκαμψη (ως συντόμευση, πεζοπορικά δεν είναι ιδιαίτερα χρήσιμη ή πρακτική) από το ρέμα της Γιαννούλας μέχρι την κάτω ροή του ρέματος της Θοδώρας.
Σκαλοπάτια στη Σκάλεζα
Στη Σκάλεζα, λοιπόν, το μονοπάτι ανηφορίζει από κάτι λαξευμένα σκαλοπάτια σε βράχο ήπιας κλίσης. Μοιάζουν περισσότερο σαν εξομάλυνση του βράχου, όπου ένα "ανεκπαίδευτο" μάτι, ανάλογα τη γωνία του ήλιου, μπορεί και να μην τα προσέξει στο κακοτράχαλο έδαφος του μονοπατιού όπως ανεβαίνει για να περάσει από ένα βράχινο τσουγκάρι που είναι σαν φυσικό παρατηρητήριο. Όμως, εδώ είναι το περίεργο, ενώ το μονοπάτι μετά απομακρύνεται σε ίδιας δυσκολίας βράχο, προς την κοιλάδα και το ρέμα της Θοδώρας, και το φρούριο της Φυλής γενικότερα, δεν υπάρχουν άλλα λαξεύματα. Δηλαδή μοιάζει σαν τα σκαλοπάτια να εξυπηρετούσαν αποκλειστικά τη βράχινη εκείνη έξαρση, και στην προσέγγιση της μόνο από τη σημερινή Φυλή.
Αν κάποιος κοιτάξει από αυτόν τον βράχο, θα δει ότι κατοπτεύει σαν φυσικό οχυρό προπύργιο προς την κατεύθυνση των ερχόμενων στο ρέμα από το Θριάσιο Πεδίο (δηλαδή από τον κάμπο και τη θάλασσα). Θα μπορούσε κανείς να πεί ότι από τον κάμπο και τη θάλασσα έρχονταν οι πειρατές που λεηλατούσαν την περιοχή, όμως η όλη φιλοσοφία και κοπιώδης λάξευση σκαλοπατιών σε ένα απομακρυσμένο βράχο στα πλαίσια κάποιας αμυντικής διαμόρφωσης στο τοπίο, ή κάποιου παρατηρητηρίου, εμένα πάντως, δεν μου φαίνεται σχετική με αυτή τη χρονική περίοδο.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ, αυτό το βράχινο τσουγκάρι, προτιμήθηκε για παρατήρηση (μάλλον), είναι το χαμηλότερο από άλλα δύο τέτοια στη συνέχεια όπως προχωράμε. Όμως αυτό, σε σχέση με τα άλλα δύο που είναι ψηλότερα, είναι το μόνο που έχει οπτική επαφή και προς τα πίσω, με την κορυφή Κεραμίδι και με τη σημερινή Φυλή (περιοχή αρχαίας Χαστιάς). Υπόψη, με την κορυφή Κεραμίδι έχει οπτική επαφή και το Φρούριο της Φυλής.
Επίσης κάπου στη Θοδώρα, ψηλά πάνω από τη Σκάλεζα, ο Σαρρής (βλ "Πηγές για το φρούριο") αναφέρει ότι "στη θέση Φάλεμι" (δεν γνωρίζω που είναι αυτή) υπάρχουν ίχνη οχυρού, μήκους 27μ, με κατασκευή τειχών μάλλον σαν ξερολιθιά, που εικάζει ότι είναι κατασκευή παλαιότερη από το Φρούριο της Φυλής (το τελευταίο έχει μήκος 95μ).
Αν κάποιος κοιτάξει από αυτόν τον βράχο, θα δει ότι κατοπτεύει σαν φυσικό οχυρό προπύργιο προς την κατεύθυνση των ερχόμενων στο ρέμα από το Θριάσιο Πεδίο (δηλαδή από τον κάμπο και τη θάλασσα). Θα μπορούσε κανείς να πεί ότι από τον κάμπο και τη θάλασσα έρχονταν οι πειρατές που λεηλατούσαν την περιοχή, όμως η όλη φιλοσοφία και κοπιώδης λάξευση σκαλοπατιών σε ένα απομακρυσμένο βράχο στα πλαίσια κάποιας αμυντικής διαμόρφωσης στο τοπίο, ή κάποιου παρατηρητηρίου, εμένα πάντως, δεν μου φαίνεται σχετική με αυτή τη χρονική περίοδο.
Ένα ακόμη χαρακτηριστικό είναι ότι ενώ, αυτό το βράχινο τσουγκάρι, προτιμήθηκε για παρατήρηση (μάλλον), είναι το χαμηλότερο από άλλα δύο τέτοια στη συνέχεια όπως προχωράμε. Όμως αυτό, σε σχέση με τα άλλα δύο που είναι ψηλότερα, είναι το μόνο που έχει οπτική επαφή και προς τα πίσω, με την κορυφή Κεραμίδι και με τη σημερινή Φυλή (περιοχή αρχαίας Χαστιάς). Υπόψη, με την κορυφή Κεραμίδι έχει οπτική επαφή και το Φρούριο της Φυλής.
Επίσης κάπου στη Θοδώρα, ψηλά πάνω από τη Σκάλεζα, ο Σαρρής (βλ "Πηγές για το φρούριο") αναφέρει ότι "στη θέση Φάλεμι" (δεν γνωρίζω που είναι αυτή) υπάρχουν ίχνη οχυρού, μήκους 27μ, με κατασκευή τειχών μάλλον σαν ξερολιθιά, που εικάζει ότι είναι κατασκευή παλαιότερη από το Φρούριο της Φυλής (το τελευταίο έχει μήκος 95μ).
Η θέα προς τα νότιο-δυτικά, από το βράχινο τσουγκάρι στη Σκάλεζα, της κοίτης του ρέματος της Γιαννούλας, του Θριάσιου πεδίου, και της θάλασσας
.
Άλλο σημείο. Οι δεξαμενές.
Το μονοπάτι προχωρώντας μπαίνει πλέον στη χαράδρα της Θοδώρας, η οποία χαμηλότερα ήταν απλώς ρέμα, και περνάει μέσα από κάτι ερείπια (βλ "Δεξαμενές, ερείπια" στον ένθετο χάρτη).
Διάφοροι πεζοπόροι λένε ότι είναι αρχαίες δεξαμενές
Ένας χάρτης τις αναφέρει "ερείπια, ίσως Ρωμαϊκές δεξαμενές", ένας άλλος "παλιό υδραγωγείο της Φυλής", και ένας άλλος "παλιό υδραγωγείο της Ελευσίνας".
Το επίχρισμα στα ερείπια των δεξαμενών, μου θυμίζει στην όψη το πολύ ανθεκτικό στο χρόνο Ρωμαϊκό τσιμέντο υδραυλικού τύπου. Όμως, ένα ερώτημα είναι, μέχρι πότε συνεχιζόταν η γνώση του από τεχνίτες.
Το επίχρισμα στα ερείπια. Τα πιο μαύρα σημεία είναι μάλλον από υπαίθρια φωτιά
Άλλο παράδειγμα.
Η κοιλάδα και το ρέμα
Όμως, το μέρος είναι τέτοιο που δύσκολα προσεγγίζει κάποιο σύγχρονο μηχάνημα. Ίσως σε μερικά σημεία να είχε συμβεί αυτό στο παρελθόν, δεν γνωρίζω, αλλά σε κάποια άλλα όσο ανηφορίζεις διατηρείς μια επιφύλαξη.
Μια και ο λόγος περί... Παρνήθιου Μάτεχορν, η Πέτρα της Θοδώρας από νότια
Η Πέτρα της Θοδώρας από δυτικά
Και άλλο παράδειγμα. Ανηφορίζουμε πλέον, έντονα, στη χαράδρα της Θοδώρας και ξαφνικά...
Αρχαίος υδραγωγός πάνω στα... όρη στα άγρια βουνά
Σε ένα από τα δυσπρόσιτα σημεία της διαδρομής, υπάρχει ένα κομμάτι υδραγωγού σκαλισμένου στο βράχο (βλ "Αρχαίος υδραγωγός" στον ένθετο χάρτη). Η κατασκευή και η μορφολογία του "μυρίζουν" από μακριά ότι είναι αρχαίος, από κάποια εποχή ακμής, και ας μην είναι κανείς σχετικός.
Το μυστήριο εδώ είναι το σημείο με την απόκλιση της λάξευσης, στα κόκκινα βέλη (βλ φωτο). Είτε βλέπουμε κάποιο λάθος που αποκαλύπτει ότι λάξευαν με ειδικό εργαλείο ή συσκευή ταυτόχρονα τις δύο πλευρές (θαυμαστή περίπτωση), είτε σε αυτό το σημείο άλλαξαν γνώμη για την ακριβή πορεία της χάραξης, είτε γινόταν εξ επίτηδες ανα διαστήματα για να περιορίζουν την ταχύτητα της ροής. Υπάρχει και η περίπτωση απλά να συναντήθηκαν εδώ δύο διαφορετικά συνεργεία αλλά, υπόψη, η απόκλιση συνάντησης είναι μεγάλη για ανοιχτό αγωγό.
Και κάτι που θα ενδιαφέρει τους γεωλόγους. Αυτή η κατακόρυφη ορθοπλαγιά είναι περίπου 30μ. Απέναντι από το μονοπάτι, στη δυτική όχθη της χαράδρας της Θοδώρας.
Ακόμη ένα παράδειγμα σημείου παρατήρησης.
Αρχαίος υδραγωγός και μονοπάτι, ή δρόμος, απέναντι χαμηλότερα από το φρούριο
Φτάνοντας πλέον απέναντι και χαμηλότερα από το Φρούριο της Φυλής, το μονοπάτι περνά από έναν βράχο στον γκρεμό, κομμένο σαν πατάρι σε πλάτος δρόμου, όπου υπάρχουν ίχνη αρχαίου υδραγωγού και άλλες παρόμοιες τεχνικές λαξεύσεις (βλ "Αρχαίος αγωγός, κομμένος βράχος" στον ένθετο χάρτη). Εκεί λέγεται ότι είναι τμήμα αρχαίου δρόμου ή μονοπατιού. Σε προφορικές αναφορές ή κείμενα, κάποιοι ειδικοί αναφέρουν το σημείο και ως "υδραγωγείο".
Όσον αφορά τον "αρχαίο δρόμο", με τη μεγαλόπνοη εμφάνιση και που λογικά ανοίχτηκε με πολλούς κόπους, το περίεργο είναι οτι μετά απλά ακολουθεί την κακοτράχαλη κοίτη ενός ρυακιού. Παρόμοια, η αντίθετη συνέχεια, δηλαδή προς τα πίσω, επίσης στερείται τέτοιων "μεγαλόπνοων" χαρακτηριστικών.
Μια περίπτωση είναι να μην έχω δεί κάποια σημεία συνέχειας κρυμένα στο δάσος, σε διαφορετική όδευση από αυτή που περίμενα να τα δω. Μια άλλη περίπτωση, στη δική μου άποψη πάντα, του μη ειδικού, είναι να φτιάχτηκε έτσι μεγαλεπήβολα για κάτι που αφορούσε καθαυτό το σημείο της αρχαίας διαδρομής και όχι σαν τμήμα μεγαλύτερης όδευσης ανάλογης φυσιογνωμίας. Πχ ίσως το κόψιμο και η διαπλάτυνση αυτή, σε εκείνο το μέρος, να αποτελούσε ένα σημείο ελέγχου και ταυτόχρονα επιβλητικής εισόδου στην περιοχή των Φυλασίων (Οινηίδα φυλή) της αρχαίας Αθήνας. Στη δική τους γη ήταν επίσης το ύψωμα Άρμα, όπου αναφέρεται ο Σημαλέος Δίας, και το σπήλαιο του Πανός.
Μια άλλη σκέψη μου είναι ότι θα μπορούσε το κόψιμο αυτό στον βράχο να ήταν πχ το λατομείο από όπου έφτιαξαν τα τείχη του φρουρίου, και μετά το διαμόρφωσαν σαν όδευση που ταυτόχρονα εξυπηρετούσε το πέρασμα κάποιου αγωγού ή αγωγών.
Το άλλο θέμα, γενικώς με τέτοιου είδους αρχαίες κατασκευές σαν αυτό το κομμάτι αρχαίου δρόμου, είναι ότι στην ουσία δεν μπορεί να γνωρίζει κανείς πότε έγιναν ώστε να κάνει ασφαλέστερες υποθέσεις εκτός και υπάρχει σαφές γραπτό ιστορικό στοιχείο.
Πχ στο σπήλαιο του Πανός, μια και το ανέφερα, πριν τη λατρεία του Πάνα λατρεύονταν οι Νύμφες, στη συνέχεια λατρεύονταν οι Νύμφες και ο Πάνας, μετά ήταν Χριστιανικός τόπος λατρείας. Τότε αυτόματα αυτό που θα ρωτήσει κάποιος είναι "δηλαδή από πότε ήταν λατρευτικός χώρος το σπήλαιο και άρα επίκεντρο που μαρτυρεί οργανωμένη ανθρώπινη δραστηριότητα στο βουνό;". Απάντηση. Για το πόσο παλιά, ουδείς γνωρίζει με ασφάλεια. Προσωπικά υποψιάζομαι ότι η όποια λατρευτική δραστηριότητα στο σπήλαιο άρχισε πολλές, μα πάρα πολλές, χιλιάδες χρόνια πριν.
Διάφορα
Εδώ είναι το κατα καιρούς ανεπεξέργαστο υλικό σκέψεων, διαπιστώσεων, εξελίξεων, που δεν πήρε κάποια θέση στο κείμενο.
-----------
Σημείωση 4
Ίσως στο σημείο αυτό, πάνω από το ρέμα, απέναντι από το δρόμο στο βράχο, υπήρχε παλιά ένα μονοπάτι ανόδου για το φρούριο, δεν είμαι και σίγουρος. Αντί του σημερινού, έντονα διαβρωμένου, που ανηφορίζει στην πλαγιά μετά το ρυάκι και τον δρόμο στον βράχο. Η βλάστηση στο σημείο είναι πολλή και μάλλον δύσκολο να ψαχτεί.
-----------
Σημείωση 5
Μια και το έφερε η κουβέντα. Αν ευσταθεί η υποψία μου ότι ο δρόμος-πατάρι στον βράχο ίσως να ήταν αρχικά το λατομείο για τα τείχη, τότε, μετά το μικρό ρυάκι στη συνέχεια προς το φρούριο, το έντονα διαβρωμένο μονοπάτι που ανηφορίζει ευθεία επάνω στη χωμάτινη πλαγιά (βλ. σημείωση 4), καθόλου απίθανο, να ήταν κάποια ράμπα για ανέβασμα με σύρσιμο των λαξευμένων κομματιών των τειχών.
-----------
Σημείωση 6
Κάποιος, μάλλον συνεργεία της ΔΕΗ, δεν ξέρω πότε, μπορεί πολύ παλιά, έχουν απορρίψει ολόκληρες κουλούρες διαμέτρου 1-2μ, από χοντρά συρματόσχοινα πάνω στο μονοπάτι προς το φρούριο, εκεί που αμέσως μετά τον λαξευμένο βράχο ακολουθεί το ρυάκι. Πάνω ακριβώς από το σημείο, ψηλά στον αέρα, περνάνε καλώδια υψηλής τάσης.
Εδώ δεν ξέρεις με τι να πρωτο-λυπηθείς. Για την άγνοια τους για το σημείο; Για την αρχαιολογική σημασία του χώρου; Για τη βιασμένη φυσική αισθητική του σημείου; Μήπως για την αλαζονεία τους; Αλλά έτσι και αλλιώς, η ίδια η ΔΕΗ, εγκατέστησε κάποτε τον πυλώνα υψηλής τάσης ακριβώς στην κορυφή του βράχου στου οποίου την πλαγιά είναι λαξευμένος ο αρχαίος δρόμος (ή αρχαίο υδραγωγείο), τι να συζητάμε τώρα.
-----------
Σημείωση 8
Ο Σαρρής στο άρθρο του, το 1935, έχει μια φωτο που δείχνει από μέσα ένα σημείο του τείχους του φρουρίου. Κοιτάζοντας μια δική μου φωτο από το ίδιο σημείο, είδα με έκπληξη ότι έχουν μετακινηθεί πολύ, ή και αφαιρεθεί εντελώς από τη θέση τους, από εκεί που ήταν τοποθετημένες ή πεσμένες, κάποιες πέτρες του τείχους (μιλάμε για πέτρες μισού τόνου, ίσως πολύ παραπάνω). Όμως δεν είμαι σίγουρος, γιατί η δική μου φωτο δεν έχει την ίδια ακριβώς γωνία και θέση. Πρέπει να πάω πάλι, με μια εκτύπωση της φωτο του Σαρρή, και να βρω το ακριβές σημείο της δικής του θέασης για να έχουμε μια άμεση οπτική σύγκριση μεταξύ της παλιάς φωτο και μιας σημερινής. Θα δούμε.
Σημείωση 8β
Πήγαμε και βρήκαμε το σημείο. Βλ. Φρούριο της Φυλής. Οι διαφορές στο τείχος, 83 χρόνια μετά.
-----------
Σημείωση 9
Κοιτώντας τις παλιές ζωγραφιές των περιηγητών (βλ αρχή), παρατηρώ ότι τα σημαντικά γκρεμίσματα των τειχών, δηλαδή της κυρίως πύλης και του στρογγυλού πύργου στη βορειοανατολική γωνία, ήταν τα ίδια τότε όπως και σήμερα. Καθόλου απίθανο, να έγιναν κάποτε άπαξ και σκόπιμα για να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί πια το φρούριο. Πιθανόν, λοιπόν, στα χαλάσματα αυτά, όπως και στα σκόρπια γύρω από τα τείχη, να υπάρχουν ακόμη ακέραιες όλες οι πέτρες των τειχών, και με τις οποίες θα μπορούσε να γίνει μια πλήρης αποκατάσταση του φρουρίου στην αρχική του εικόνα.
Το φρούριο αυτό, είναι τόσο όμορφο που, ως αναστηλωμένο, θα μπορούσε μαζί με την ιστορικότητα του αλλά και την παλαιότητα του (μέχρι πόσων ετών είναι τα άλλα κάστρα στον κόσμο που στέκουν πλήρη;) να γίνει ένας πολύ δυνατός και γνωστός αρχαιολογικός χώρος παγκόσμια.
Ελπίζω μόνο, αν γινόταν ποτέ τέτοια αναστήλωση και ανάδειξη, η διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου να σχεδιαζόταν σωστά ώστε να μην φτάνουν οι καντίνες, τα περίπτερα, και τα τουριστικά πούλμαν, κοντύτερα από τουλάχιστον εκεί που βρίσκεται η άσφαλτος (500μ).
-----------
Σημείωση 11
Περιδιαβαίνοντας τα ερείπια, διαπιστώνεις διάφορα σύγχρονα, ενδεικτικά των αρχαίων μνημείων που ρημάζουν, όχι κάθε χρόνο αλλά συνεχώς κάθε μέρα.
Όστρακα (πήλινα θραύσματα) που κάποιος συνέτριβε με μανία πάνω σε μια πέτρα, φτιάχνωντας.... αλεύρι από πηλό. Σαν να έπαιζε κάποιο παιδί.
Κόπρανα από κάποιον που προτίμησε να... ανακουφιστεί πάνω σε μια πέτρα στα τείχη, αντί να πάει σε κάποιο θάμνο έξω. Άφησε στο σημείο, μέχρι και τα χαρτιά που σκουπίστηκε.
Καινούρια ψησταριά πεσμένη στα απόκρημνα χαλάσματα στη βάση του τείχους, απ'έξω, κάποιου που μάλλον θα έψηνε πάνω στο τείχος απολαμβάνοντας τη στιγμή με ιστορική θέα.
Ούρα ανθρώπων, και ούρα σκύλων. Σκύλων που συνοδεύονται. Οι άλλοι οι καψεροί κάθονται δίπλα στην άσφαλτο δυό χιλιόμετρα νότια περιμένοντας την ελεημοσύνη των περαστικών. Πάνω στην Ακρόπολη, οι αρχαιολόγοι δεν επιτρέπουν ούτε μπουκαλάκι με νερό να έχεις μαζί σου, κι ας έχεις ανέβει μισό βουνό, φυσικά ούτε να καπνίζεις. Εδώ προφανώς τα αρχαία δεν διαβρώνονται ούτε λεκιάζουν, ούτε αφαιρούνται, ούτε ερευνώνται ιδιωτικά με την εκάστοτε συσκευή τελευταίας τεχνολογίας, ούτε ανασκάπτωνται ιδιωτικά, ούτε μετακινούνται, ούτε θρυματίζονται.
Τρύπες από όπλο στη στεγασμένη πινακίδα του χάρτη, στο πλάτωμα πρόσβασης μπροστά από το φρούριο. Αν την κοιτάξεις από πίσω, φαίνονται καλύτερα. Είναι είτε από μονόβολο κυνηγετικό ή από κανονικό όπλο ή από τόξο (ισχυρές βαλίστρες, καινούριο "φρούτο" στην Πάρνηθα).
Και πολλά άλλα.
Το ξέρω, ακόμη και αν περιφραχθεί ένας τόπος, μαζί με πινακίδες τύπου "μην κάνετε αυτό ή εκείνο", αν δεν φυλάσσεται ο χώρος, προστασία δεν υπάρχει. Όμως, λύσεις σε ένα κράτος πάντα υπάρχουν, και κράτος με αρχαιολογική εμπειρία, με ανάλογες υπηρεσίες και φορείς.
Δεν υπάρχει δικαιολογία, η διαχρονικά συστηματική εγκατάλειψη στο έλεος των πάντων και στο καθημερινό ρήμαγμα, τέτοιων χώρων και μνημείων, είναι το λιγότερο αισχρή. Όσο για τις ζημιές που επιτρέπουμε σε ότι μοναδικό πήραμε από τους προηγούμενους και σε ότι μοναδικό θα δίναμε στους επόμενους, δεν υπάρχουν χρήματα ή τρόποι να τις αναπληρώσουν. Άστο.
-----------
-----------
Σημείωση 4
Ίσως στο σημείο αυτό, πάνω από το ρέμα, απέναντι από το δρόμο στο βράχο, υπήρχε παλιά ένα μονοπάτι ανόδου για το φρούριο, δεν είμαι και σίγουρος. Αντί του σημερινού, έντονα διαβρωμένου, που ανηφορίζει στην πλαγιά μετά το ρυάκι και τον δρόμο στον βράχο. Η βλάστηση στο σημείο είναι πολλή και μάλλον δύσκολο να ψαχτεί.
-----------
Σημείωση 5
Μια και το έφερε η κουβέντα. Αν ευσταθεί η υποψία μου ότι ο δρόμος-πατάρι στον βράχο ίσως να ήταν αρχικά το λατομείο για τα τείχη, τότε, μετά το μικρό ρυάκι στη συνέχεια προς το φρούριο, το έντονα διαβρωμένο μονοπάτι που ανηφορίζει ευθεία επάνω στη χωμάτινη πλαγιά (βλ. σημείωση 4), καθόλου απίθανο, να ήταν κάποια ράμπα για ανέβασμα με σύρσιμο των λαξευμένων κομματιών των τειχών.
-----------
Σημείωση 6
Κάποιος, μάλλον συνεργεία της ΔΕΗ, δεν ξέρω πότε, μπορεί πολύ παλιά, έχουν απορρίψει ολόκληρες κουλούρες διαμέτρου 1-2μ, από χοντρά συρματόσχοινα πάνω στο μονοπάτι προς το φρούριο, εκεί που αμέσως μετά τον λαξευμένο βράχο ακολουθεί το ρυάκι. Πάνω ακριβώς από το σημείο, ψηλά στον αέρα, περνάνε καλώδια υψηλής τάσης.
Εδώ δεν ξέρεις με τι να πρωτο-λυπηθείς. Για την άγνοια τους για το σημείο; Για την αρχαιολογική σημασία του χώρου; Για τη βιασμένη φυσική αισθητική του σημείου; Μήπως για την αλαζονεία τους; Αλλά έτσι και αλλιώς, η ίδια η ΔΕΗ, εγκατέστησε κάποτε τον πυλώνα υψηλής τάσης ακριβώς στην κορυφή του βράχου στου οποίου την πλαγιά είναι λαξευμένος ο αρχαίος δρόμος (ή αρχαίο υδραγωγείο), τι να συζητάμε τώρα.
-----------
Σημείωση 8
Ο Σαρρής στο άρθρο του, το 1935, έχει μια φωτο που δείχνει από μέσα ένα σημείο του τείχους του φρουρίου. Κοιτάζοντας μια δική μου φωτο από το ίδιο σημείο, είδα με έκπληξη ότι έχουν μετακινηθεί πολύ, ή και αφαιρεθεί εντελώς από τη θέση τους, από εκεί που ήταν τοποθετημένες ή πεσμένες, κάποιες πέτρες του τείχους (μιλάμε για πέτρες μισού τόνου, ίσως πολύ παραπάνω). Όμως δεν είμαι σίγουρος, γιατί η δική μου φωτο δεν έχει την ίδια ακριβώς γωνία και θέση. Πρέπει να πάω πάλι, με μια εκτύπωση της φωτο του Σαρρή, και να βρω το ακριβές σημείο της δικής του θέασης για να έχουμε μια άμεση οπτική σύγκριση μεταξύ της παλιάς φωτο και μιας σημερινής. Θα δούμε.
Σημείωση 8β
Πήγαμε και βρήκαμε το σημείο. Βλ. Φρούριο της Φυλής. Οι διαφορές στο τείχος, 83 χρόνια μετά.
-----------
Σημείωση 9
Κοιτώντας τις παλιές ζωγραφιές των περιηγητών (βλ αρχή), παρατηρώ ότι τα σημαντικά γκρεμίσματα των τειχών, δηλαδή της κυρίως πύλης και του στρογγυλού πύργου στη βορειοανατολική γωνία, ήταν τα ίδια τότε όπως και σήμερα. Καθόλου απίθανο, να έγιναν κάποτε άπαξ και σκόπιμα για να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί πια το φρούριο. Πιθανόν, λοιπόν, στα χαλάσματα αυτά, όπως και στα σκόρπια γύρω από τα τείχη, να υπάρχουν ακόμη ακέραιες όλες οι πέτρες των τειχών, και με τις οποίες θα μπορούσε να γίνει μια πλήρης αποκατάσταση του φρουρίου στην αρχική του εικόνα.
Το φρούριο αυτό, είναι τόσο όμορφο που, ως αναστηλωμένο, θα μπορούσε μαζί με την ιστορικότητα του αλλά και την παλαιότητα του (μέχρι πόσων ετών είναι τα άλλα κάστρα στον κόσμο που στέκουν πλήρη;) να γίνει ένας πολύ δυνατός και γνωστός αρχαιολογικός χώρος παγκόσμια.
Ελπίζω μόνο, αν γινόταν ποτέ τέτοια αναστήλωση και ανάδειξη, η διαχείριση του αρχαιολογικού χώρου να σχεδιαζόταν σωστά ώστε να μην φτάνουν οι καντίνες, τα περίπτερα, και τα τουριστικά πούλμαν, κοντύτερα από τουλάχιστον εκεί που βρίσκεται η άσφαλτος (500μ).
-----------
Σημείωση 11
Περιδιαβαίνοντας τα ερείπια, διαπιστώνεις διάφορα σύγχρονα, ενδεικτικά των αρχαίων μνημείων που ρημάζουν, όχι κάθε χρόνο αλλά συνεχώς κάθε μέρα.
Όστρακα (πήλινα θραύσματα) που κάποιος συνέτριβε με μανία πάνω σε μια πέτρα, φτιάχνωντας.... αλεύρι από πηλό. Σαν να έπαιζε κάποιο παιδί.
Κόπρανα από κάποιον που προτίμησε να... ανακουφιστεί πάνω σε μια πέτρα στα τείχη, αντί να πάει σε κάποιο θάμνο έξω. Άφησε στο σημείο, μέχρι και τα χαρτιά που σκουπίστηκε.
Καινούρια ψησταριά πεσμένη στα απόκρημνα χαλάσματα στη βάση του τείχους, απ'έξω, κάποιου που μάλλον θα έψηνε πάνω στο τείχος απολαμβάνοντας τη στιγμή με ιστορική θέα.
Ούρα ανθρώπων, και ούρα σκύλων. Σκύλων που συνοδεύονται. Οι άλλοι οι καψεροί κάθονται δίπλα στην άσφαλτο δυό χιλιόμετρα νότια περιμένοντας την ελεημοσύνη των περαστικών. Πάνω στην Ακρόπολη, οι αρχαιολόγοι δεν επιτρέπουν ούτε μπουκαλάκι με νερό να έχεις μαζί σου, κι ας έχεις ανέβει μισό βουνό, φυσικά ούτε να καπνίζεις. Εδώ προφανώς τα αρχαία δεν διαβρώνονται ούτε λεκιάζουν, ούτε αφαιρούνται, ούτε ερευνώνται ιδιωτικά με την εκάστοτε συσκευή τελευταίας τεχνολογίας, ούτε ανασκάπτωνται ιδιωτικά, ούτε μετακινούνται, ούτε θρυματίζονται.
Τρύπες από όπλο στη στεγασμένη πινακίδα του χάρτη, στο πλάτωμα πρόσβασης μπροστά από το φρούριο. Αν την κοιτάξεις από πίσω, φαίνονται καλύτερα. Είναι είτε από μονόβολο κυνηγετικό ή από κανονικό όπλο ή από τόξο (ισχυρές βαλίστρες, καινούριο "φρούτο" στην Πάρνηθα).
Και πολλά άλλα.
Το ξέρω, ακόμη και αν περιφραχθεί ένας τόπος, μαζί με πινακίδες τύπου "μην κάνετε αυτό ή εκείνο", αν δεν φυλάσσεται ο χώρος, προστασία δεν υπάρχει. Όμως, λύσεις σε ένα κράτος πάντα υπάρχουν, και κράτος με αρχαιολογική εμπειρία, με ανάλογες υπηρεσίες και φορείς.
Δεν υπάρχει δικαιολογία, η διαχρονικά συστηματική εγκατάλειψη στο έλεος των πάντων και στο καθημερινό ρήμαγμα, τέτοιων χώρων και μνημείων, είναι το λιγότερο αισχρή. Όσο για τις ζημιές που επιτρέπουμε σε ότι μοναδικό πήραμε από τους προηγούμενους και σε ότι μοναδικό θα δίναμε στους επόμενους, δεν υπάρχουν χρήματα ή τρόποι να τις αναπληρώσουν. Άστο.
-----------
___
Βλέπε στα "Χρήσιμα" την πρόβλεψη και την κατάσταση του καιρού, από κάμερες και σταθμούς σχετικούς με την περιοχή και τις διαδρομές.
Βλέπε Ο καιρός στο Φρούριο της Φυλής
Οι κανόνες στον Εθνικό Δρυμό Πάρνηθας